Bazylika świętego Jana na Lateranie jest kościołem katedralnym papieża. Spełniła doniosłą rolę w historii chrześcijaństwa i dlatego Kościół obchodzi specjalny dzień, jej poświęcenia (9 listopada). Jest ona jedną z czterech bazylik większych Rzymu. Była pierwszą na świecie katolicką świątynią, w sposób uroczysty dedykowaną Panu Bogu. Wcześniej świątynie chrześcijańskie były przekształconymi dla celów kultu Chrystusa świątyniami pogańskimi.

Jej nazwa pochodzi od nazwiska Plantiusa Laterana posiadaczy ziemi i pałacu. Cesarz Neron pod pozorem spisku zgładził go i zagarnął jego pałac. Konstantyn Wielki pałac ten podarował papieżowi św. Sylwestrowi I (314-335). Pałac ten do roku 1308 był rezydencją papieży. Gdy w 313 r. cesarz Konstantyn Wielki wydał edykt pozwalający na oficjalne wyznawanie wiary chrześcijańskiej, kazał wybudować obok pałacu okazałą świątynię pod wezwaniem Chrystusa Zbawiciela, św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty. Stała się ona pierwszą katedrą Rzymu, a przylegający do niej pałac - siedzibą papieży. Jej poświęcenia dokonał papież św. Sylwester I w dniu 9 listopada 324 roku. W ciągu kilku wieków panowało tu 161 papieży i odbyło się pięć soborów powszechnych. Bazylika na Lateranie przestała być siedzibą papieży od czasów niewoli awiniońskiej na początku XIV wieku. W 1377 roku papież Grzegorz IX przeniósł swą siedzibę do Watykanu.

Bazylice na Lateranie przysługuje tytuł arcybazyliki; każdy nowo wybrany biskup Rzymu udaje się do niej w uroczystej procesji. Nad wejściem do świątyni znajduje się łaciński napis: Mater et Caput omnium Ecclesiarum Urbis et Orbis to znaczy: Matka i Głowa wszystkich kościołów Miasta i Świata. Ta bazylika jest nieco tylko mniejsza rozmiarem od Bazyliki św. Piotra i od Bazyliki św. Pawła za Murami. Wnętrze bazyliki jest podzielone kolumnami na pięć naw. Imponujący jest fronton bazyliki z 15 figurami u szczytu: Chrystusa, św. Jana Chrzciciela, św. Jana Apostoła i doktorów Kościoła (każda o wysokości 7 metrów). Z balkonu, który jest umieszczony w centrum frontonu Bazyliki, papieże udzielali błogosławieństwa apostolskiego. Do wnętrza prowadzi pięć wejść. W nawie głównej stoją wielkie posągi 12 Apostołów i ważniejszych proroków. W nawach bocznych są nagrobki papieży. Za konfesją, czyli za ołtarzem głównym, pod baldachimem, gdzie tylko papież odprawia Mszę świętą, znajduje się bogate prezbiterium, a przy jego końcu przy ścianie na stopniach stoi tron papieski z białego marmuru, wysadzany drogimi kamieniami tworzącymi artystyczne mozaiki.

Do bazyliki dobudowane jest baptysterium, czyli osobna kaplica z basenem (tzw. pisciną), gdzie katechumenom udzielano chrztu przez zanurzenie. Kaplica nosi imię Konstantyna, gdyż są w jej wnętrzu obrazy, przedstawiające żywot tego właśnie cesarza. Obok bazyliki znajduje się osobny budynek wybudowany na polecenie papieża Systusa V w 1589 r., w którym znajdują się „Święte Schody” (scala sancta). Według podania są to kamienne stopnie, po których Chrystus szedł na sąd do Piłata. Przywiezione zostały one z Jerozolimy do Rzymu w roku 326 przez św. Helenę, matkę cesarza Konstantyna I. Te schody pobożni pątnicy tak wytarli kolanami, że powstały w nich głębokie wyżłobienia. Obecnie są przykryte drewnianymi stopniami.

Dzisiejszy obchód liturgiczny ma rangę święta. Bazylika laterańska, jako katedra papieża, jest parafią nas wszystkich katolików, dlatego jako cały Kościół obchodzimy dziś jej święto. Do kalendarza liturgicznego weszło ono za sprawą papieża św. Piusa V, który umieścić je w swoim mszale wydanym w 1570 roku. W nowym kalendarzu rzymskim obchodzona jest „rocznica poświęcenia bazyliki laterańskiej”. Teksty liturgiczne kierują naszą uwagę na ważną tajemnicę, że wszyscy jesteśmy żywym domem Bożym.