Boże w Twojej dobroci dla ludzi mieszkasz w domu modlitwy, aby Twoja łaska, której stale nam udzielasz, uczyniła z nas świątynię Ducha Świętego jaśniejącą blaskiem cnotliwego życia. Nasze ziemskie świątynie są obrazem Kościoła, Oblubienicy Chrystusa, którą nieustannie uświęcasz, aby weszła do Twojej chwały, jako matka radująca się z niezliczonych dzieci.

52. Prefacja Kościół Oblubienicą Chrystusa i Świątynią Ducha Świętego

Tu wszystko jest Polską, kamień każdy i okruch każdy, a człowiek, który tu wstąpi, staje się Polski częścią… Otacza was Polska, wieczyście nieśmiertelna.

Stanisław Wyspiański (z dramatu Wyzwolenie 1902 r.)

Obecna krakowska katedra pod wezwaniem św. Wacława, męczennika i św. Stanisława, biskupa i męczennika, jest trzecią z rzędu stojącą na wawelskim wzgórzu. Pierwsza świątynia katedralna powstała w tym miejscu w pierwszej połowie XI wieku. Obecna katedra murowana, w stylu gotyckim, z fundacji bpa Nankiera i króla Władysława Łokietka (z połowy XIV wieku), została uroczyście konsekrowana 28 marca 1364 roku przez abpa gnieźnieńskiego Jarosława Bogorię Skotnickiego. Skomplikowane losy (rozbudowy, remonty, pożar, odbudowa) sprawiły, że dzisiejsza świątynia jest architektonicznie i historycznie bardzo zróżnicowana. W katedrze spoczywają szczątki polskich królów, władców, wieszczów i biskupów krakowskich. Jednym z najbardziej charakterystycznych miejsc katedry wawelskiej jest barokowa konfesja św. Stanisława ze Szczepanowa pochodząca z lat 1626-1629.

W katedrze są przechowywane relikwie św. Floriana od 1184 roku, a św. Stanisława od 1254 roku. W jej północnym narożniku znajduje się w ołtarzu cudowny wizerunek Chrystusa ukrzyżowanego, umieszczony na tle srebrnej blachy z drugiej połowy XIV wieku, a pod ołtarzem spoczywają szczątki doczesne św. Jadwigi Królowej, zmarłej w 1399 roku. Katedra ma tytuł bazyliki mniejszej od XVIII wieku, a istniejąca przy niej parafia została erygowana w 1000 roku.

W 1978 r., tuż przed wyborem na Stolicę Piotrową, kardynał Karol Wojtyła powiedział: Zdajemy sobie wszyscy dobrze sprawę, że wejść do tej katedry nie można bez wzruszenia. Więcej powiem: nie można do niej wejść bez drżenia wewnętrznego, bez lęku; bo zawiera się w niej – jak w mało której katedrze świata – ogromna wielkość, którą przemawia do nas cała nasza historia, cała nasza przeszłość; przemawia zespołem pomników, przemawia zespołem sarkofagów, ołtarzy, rzeźb; ale nade wszystko przemawia do nas cała nasza przeszłość, nasza historia – zespołem imion i nazwisk. Wszystkie te groby na Wawelu, imiona i nazwiska znaczą i wyznaczają: znaczy każde dla siebie, a wszystkie razem wyznaczają olbrzymią, tysiącletnią drogę naszych dziejów.

Papież św. Jan Paweł II odwiedzał Kraków w czasie każdej pielgrzymki do kraju. Podczas Mszy św. w katedrze wawelskiej 10 czerwca 1987 roku mówił: To miejsce, na którym się spotykamy, przemawiało do całych pokoleń. Zaklęta w nim jest najgłębsza i najrdzenniejsza treść Ewangelii, wpisana w dzieje naszej Ojczyzny (...). Wiele skarbów kryje w sobie katedra wawelska. Dane mi było przez szereg lat być jej gospodarzem i pierwszym sługą. Wśród tych skarbów krzyż królowej Jadwigi pozostaje miejscem szczególnego świadectwa.

W maju 2006 roku papież Benedykt XVI modlił się przy konfesji św. Stanisława w katedrze wawelskiej. W lipcu 2016 roku, w katedrze na Wawelu gościł także papież Franciszek, spotykał się w niej z Episkopatem Polski przy okazji Światowych Dni Młodzieży.

ks. Stanisław Groń SJ

Świadek dziejów narodu

Z łaski Najwyższego Pana katedra wawelska, zaraz po gnieźnieńskiej, jest godnością najpierwsza i najznamienitsza wśród kościołów w Polsce. Głosimy jej chwałę, albowiem Boża Opatrzność szczególnie ją wyróżniła i ozdobiła darami i przywilejami. Swoją znakomitością ta świątynia przewyższa wszystkie inne, znajduje się bowiem w obrębie zamku w słynnym mieście Krakowie, a ten gród jest głową i ośrodkiem królestwa polskiego, zajmuje on pierwsze miejsce wśród jego miast i zamków jako pełna świetności stolica kraju i państwa. Tu wznosi się tron królewski, tu się znajduje korona i oznaki władzy i są przechowywane dokumenty i kosztowności królestwa, w tym miejscu odbywają się koronacje i pomazanie wybrańców, tu spoczywają ciała władców, a te mury były świadkami ich narodzin i lat dziecięcych. I zdobi tę świątynię ciało świętego Stanisława, biskupa krakowskiego i męczennika, zgładzonego za wiarę i wolność Kościoła, ciało świętego Floriana, męczennika oraz szczątki i relikwie wielu innych świętych.

Katedra wawelska została wzniesiona i wyposażona przez księcia Mieczysława pierwszego i na prośbę jego żony Dąbrówki poświęcona w roku 966 świętemu Wacławowi, męczennikowi, którego była bratanicą. Z biegiem czasów równorzędnym patronem kościoła został także święty Stanisław biskup. Ten pierwszy kościół wzniesiony z kamienia był niewielki; uległ on zniszczeniu i został rozbudowany przez Bolesława Krzywoustego, a poświęcony w roku 1143 przez Roberta, biskupa krakowskiego. Tę świątynię strawił pożar. Jej odbudowę podjął biskup Nanker w roku 1320. Zarzucono wtedy pierwotny kształt kościoła i nadano mu formę krzyża, sama zaś budowla, z kamienia i cegły, była znacznie obszerniejsza, na ile miejsce pozwalało. Dzieło zostało ukończone za następców Nankera, a kościół ten poświęcił czcigodny w Chrystusie Panu Jarosław, z Bożej łaski arcybiskup świętego kościoła gnieźnieńskiego, w czwartek po święcie Paschy, roku Pańskiego 1364.

Z dzieła Jana Długosza Liber beneficiorum