Jeśli chcesz zobaczyć świętych, musisz przyjść do Márianosztra! Tak o sanktuarium Matki Bożej Wielkiej Pani Węgrów wyraził się w XVI wieku św. Jan Kapistran, który przybył na Węgry głosić słowo Boże i zagrzewać do zmiany obyczajów oraz do obrony zagrożonej przez Turków chrześcijańskiej Europy.

I nie mylił się wówczas, gdyż żyły w tym wielkim klasztorze-eremie zastępy gorliwych o chwałę Bożą mnichów pustelników, członków jedynego powstałego na Węgrzech Zakonu braci św. Pawła Pierwszego Pustelnika. Powstał on dzięki działalności kanonika kapituły katedralnej w Ostrzyhomiu, bł. Euzebiusza (1200-1270), który doświadczał w swym życiu wielu stanów mistycznych. Pewnej nocy modląc się, ujrzał w lesie mnóstwo drobnych płomyczków, które zbliżały się do siebie, aż w końcu w jego rękach zapłonęły jednym światłem. Zrozumiał to przesłanie i zebrał we wspólnotę dotąd rozproszonych po całych Węgrzech pustelników. Stało się to około roku 1250. Zgromadzonym razem eremitom Euzebiusz polecił zachowywać przepisy, którymi kierowali się mnisi z założonego w 1215 roku przez biskupa Pięciokościołów Bartłomieja cenobium św. Jakuba na górze Pátách. Rychło też doszło do fuzji obu wspólnot i na czele tworzącego się zakonu kontemplacyjno-pustelniczego stanął bł. Euzebiusz, który przez 20 lat pełnił funkcję przeora. W 1262 roku zwrócił się on do papieża Urbana IV o zatwierdzenie reguły augustiańskiej dla swych braci. Choć Stolica Apostolska początkowo – z uwagi na brak należytego uposażenia mnichów – zgody nie udzieliła, narodził się nowy zakon męski, który swą centralną siedzibę ma w Polsce, na Jasnej Górze.

Klasztor w Márianosztra przycupnął pośród wzniesień gór Börzsöny, na lewym brzegu Dunaju, który pobliskim zakolem kieruje swe nurty na południe. Było to miejsce wymarzone do kontemplacji i miłosnej ofiary składanej nieustannie przez poświęconych Bogu pustelników. Dostrzegł to król węgierski Ludwik Wielki (ojciec Królowej Jadwigi) i założył sanktuarium maryjne ku czci Matki Bożej Wielkiej Pani Węgrów. Z królewskiej fundacji powstał w Márianosztra ogromny klasztor pauliński. W latach jego świetności przebywało w nim około trzystu mnichów. Klasztor szybko stał się jednym z głównych centrów monastycznych Węgier. To z niego w 1382 roku palatyn Ludwika Wielkiego, książę opolski Władysław, powołał pierwszą wspólnotę, która w liczbie szesnastu braci zapoczątkowała pierwszy polski klasztor zakonu na Jasnej Górze.

Konwent w Márianosztra w okresie średniowiecza stał się bardzo znakomity. Gdy po klęsce wojsk węgierskich pod Mohaczem (29 sierpnia 1526 r.) wiele ziem węgierskich znalazło się pod jarzmem tureckim, opuszczony przez paulinów klasztor został zniszczony. Tak było przez blisko dwa stulecia. Dopiero po zdobyciu w 1686 roku Budy przez Habsburgów chrześcijaństwo na Węgrzech zaczęło się odradzać. Zrujnowany klasztor w Márianosztra stopniowo zaczęto odbudowywać dzięki funduszom hrabiego Jerzego Széchenyego. 14 sierpnia 1729 roku biskup Vác Zygmunt Berény konsekrował świątynię dedykowaną Matce Bożej Wielkiej Pani Węgrów.

W tym czasie (1711 r.) brat Cyprian Laszkary namalował wizerunek Matki Bożej, który wzorował na Obrazie Jasnogórskim i który 31 sierpnia 1749 roku został koronowany przez księcia Emeryka Esterházyego, Prymasa Węgier, arcybiskupa Ostrzyhomia. 2 października 1983 roku, w święto Matki Bożej Wielkiej Pani Węgier Prymas Węgier kard. Władysław Lekai dokonał rekoronacji obrazu. W roku 2011 wizerunek został poddany konserwacji i po umieszczeniu go w ołtarzu głównym biskup Vác Mikołaj Beer uroczyście nałożył na niego korony. Przybyło wówczas około półtora tysiąca wiernych.

Wielki ołtarz jest majstersztykiem sztuki dojrzałego baroku. Wykonał go w latach 1724-1728 artysta w paulińskim habicie, Jan Hansenmiler. Obok obrazu Matki Bożej na uwagę zasługują figuralne przedstawienia Trójcy Świętej oraz świętych, w tym mniszki dominikańskiej z kręgu mistyków nadreńskich, bł. Elżbiety, ostatniego arpadzkiego króla Węgier Andrzeja III i jego żony, Fenenny Piastówny inowrocławskiej.

Także osiemnastowieczne wyposażenie świątyni należy do bardzo ciekawych. Rokokowe ołtarze boczne kryją niejeden skarb, np. wymowny obraz Trójcy Świętej, na którym Druga Osoba Boska jest ukazana w postaci gorejącego serca i przebitych rąk i nóg. Inne ołtarze  poświęcone są świętym: Pawłowi Pustelnikowi, Andrzejowi Apostołowi, bł. Euzebiuszowi z Ostrzyhomia – założycielowi paulinów, Matce Bożej Fatimskiej, św. Janowi Kapistranowi oraz córce króla Ludwika Wielkiego, założyciela klasztoru – św. Królowej Jadwidze.

Obecnie kościół jest w posiadaniu paulinów węgierskiej prowincji swego zakonu, paulini zamieszkują pobliską plebanię od 1990 roku Stało się tak za sprawą cesarza Józefa II, który na terenie swej monarchii przeprowadzał kasatę klasztorów kontemplacyjnych. Dnia 7 lutego 1786 roku zakonnicy otrzymali dekret kasacyjny. 30 sierpnia ostatni paulin opuścił Márianosztra, a wszystko z wyposażenia jednego z największych klasztorów węgierskich zostało wyprzedane. Kościół i położoną w pobliżu kalwarię z licznymi kapliczkami przekazano diecezji Vác.

Dalsze dzieje budynku klasztornego były skomplikowane: najpierw stał pusty, następnie w czasie wojen napoleońskich był tu lazaret. Od 1854 roku klasztor był więzieniem kobiecym, część skrzydła zaś zamieszkiwały siostry miłosierdzia św. Wincentego á Paulo (szarytki). W 1948 roku zrobiono tam ciężkie więzienie polityczne dla mężczyzn. Szarytki zostały usunięte po komunistycznej akcji kasaty zakonów na Węgrzech w 1950 roku. W okresie dyktatury komunistycznej w więzieniu zostało osadzonych i zamęczonych (zwłaszcza po upadku powstania z 1956 r.) wielu węgierskich patriotów. Przez pewien okres przebywał tutaj także prymas Józef Mindszenty. Obecnie klasztor nadal pełni rolę więzienia.

Sanktuarium Matki Bożej Wielkiej Pani Węgrów w Márianosztra corocznie gromadzi rzesze pielgrzymów, zwłaszcza w dniu odpustu 8 października. 4 maja 2012 roku świątynia uzyskała miano bazyliki mniejszej.